In de voetsporen van Gandhi

Satish Kumar over eenvoud, eerbied en respect als beginselen voor een nieuwe economie

Satish Kumar werd in 1936 in India geboren. Op zijn negende jaar wordt hij Jaïn-monnik en op zijn achttiende begint hij, geïnspireerd door Gandhi, met wandelen. Samen met Vinoba Bhave doorkruist hij Indië om landeigenaren te bewegen land aan de landlozen af te staan – de Land Reform Movement. Om de boodschap van vrede en geweldloosheid verder te verspreiden loopt hij van India, via Europa en Groot Brittannië in tweeënhalf jaar tijd naar Washington; een reis van zo’n 13.000 kilometer, die hij volbrengt zonder een cent op zak.

Eind zestiger jaren vestigt hij zich in Engeland en wordt uitgever van het tijdschrift Resurgence, een blad dat ecologie, milieu, nieuwe economie en spiritualiteit samenbrengt. Hij wordt een goede vriend van de econoom E. F. Schumacher (auteur van de internationale bestseller Small is Beautiful) en richt na diens dood in Totnes (Devon) het Schumacher College op. Hier kunnen studenten Holistische Wetenschap studeren. Leraren die er cursussen geven waren en zijn onder andere: Rupert Sheldrake, James Lovelock en Fritjof Capra. Satish Kumar schreef meerdere boeken en maakte de BBC-documentaire Earth Pilgrim. Hij woont nog altijd in Devon in het Verenigd Koninkrijk.

Dit artikel is een weerslag van een interview dat Ronald Hermsen ooit met hem had in zijn cottage in Hartland, Devon.

In de voetsporen van Gandhi

Satish Kumar: ‘Wij mensen zijn zo arrogant. We menen haast dat we boven de schepping staan. We hebben de leer van de evolutie duidelijk verkeerd geïnterpreteerd. Wij de kroon op de schepping? Er is geen hiërarchie. Elke levensvorm heeft een eigen rol. De rol van een vader is anders dan die van een zoon, maar dit betekent niet dat er sprake is van een hiërarchie. Dat zou een grove denkfout zijn. Het ging fout toen wij gingen denken dat wetenschappelijke kennis de enig ware kennis is: renaissance, verlichting, industriële revolutie. De filosoof Descartes zei: “Ik denk dus ik ben”. Nonsens. Wij zijn er niet omdat wij denken. Wij zijn er dankzij de aarde, het water, de lucht, het vuur, ga zo maar door. Door al die elementen kunnen wij leven. En dus denken. Wij bestaan dankzij relaties. Wanneer we alleen voor onszelf zorgdragen, gaat het faliekant fout. Dat kun je nu zien: we misbruiken de aarde en isoleren onszelf binnen de schepping.’

 ‘We hebben de leer van de evolutie duidelijk verkeerd geïnterpreteerd. Wij de kroon op de schepping? Er is geen hiërarchie. Elke levensvorm heeft een eigen rol.’

Holistische wetenschap

Van Vinoba Bhave (1894-1982), de geestelijk leraar en sociale hervormer die na de dood van Gandhi diens werk overnam, leerde Satish Kumar zelfstandig denken en vertrouwen.

‘Ieder individu dient zijn eigen, kritische kijk op de wereld te ontwikkelen en tegelijkertijd vertrouwen te hebben. Vertrouwen in het proces dat zich onophoudelijk in het universum afspeelt: het proces van geboorte; groei en continuering; dood. Dit is wat continu plaatsvindt. In het klein in ieder mens, in het groot in de schepping als geheel. Het is een gegeven waarbinnen eenieder actief zijn eigen plaats dient te bepalen.’

‘Wetenschap is bij ons in het Westen voornamelijk materialistisch en wordt vaak gebruikt om mens en natuur uit te buiten en misbruiken, zij wil de natuur beheersen en onderwerpen. De holistische wetenschap die ik voorsta, en die ook aan het Schumacher College onderwezen wordt, is niet reductionistisch. Door spiritualiteit en wetenschap samen te brengen ontstaan nieuwe waarden en normen. Spiritualiteit herziet namelijk de bestaande waarden en normen die wij mensen hanteren in relatie tot andere levensvormen. Door spiritualiteit te integreren met wetenschap kan het besef dat wij – net als alle andere levensvormen – onderdeel uitmaken van het web van leven weer opgenomen worden in ons bewustzijn.’

Armoede als oplossing

‘De aarde voorziet ruimschoots in de behoefte van iedereen. Maar niet in ieders begeerte. Er is eten, water en onderdak genoeg. Niet alleen voor mensen, maar ook voor dieren, planten, vogels en alle andere levensvormen. Maar we zullen nederig moeten worden, onszelf een minder belangrijke plek moeten toedichten, waardoor er meer ruimte komt voor andere  levensvormen. We zijn bang voor armoede, maar armoede is niet het probleem. Rijkdom is het probleem. Armoede is juist de oplossing. Hebben de armen schuld aan de opwarming van de aarde en het gat in de ozonlaag? Zorgen zij ervoor dat regenwouden gekapt worden? Vervuilen zij onze rivieren en zeeën? De werkelijke problemen zijn sociale onrechtvaardigheid en economische uitbuiting. Onderwerpen als gemeenschap(szin), broederschap, rechtvaardigheid, gerechtigheid, delen en duurzaamheid staan al lang niet meer op de publieke agenda. Zou dat wel zo zijn, dan zou dit gevolgen hebben voor het dagelijks leven van de “haves” op deze aarde. Zij zouden om het goede voorbeeld te geven eenvoudiger moeten gaan leven, zorgvuldiger moeten omgaan met de natuurlijke bronnen en grondstoffen, en eten, land en huizen eerlijker dienen te verdelen. Maar willen ze dat wel?’

 ‘We zullen nederig moeten worden, onszelf een minder belangrijke plek moeten toedichten, waardoor er meer ruimte komt voor levensvormen.’

‘Multinationals als Monsanto zeggen dat zij genetisch gemanipuleerde zaden produceren om de hongerigen in de wereld te kunnen voeden. Maar er is helemaal geen tekort aan voedsel! In Europa is zelfs een overschot aan eten. In de rijke landen wordt veel weggegooid of verbrand. Dus: laat Monsanto – wanneer ze werkelijk een bijdrage willen leveren aan het voedselprobleem – gratis voedsel verstrekken aan die mensen die geen geld hebben om het te kopen. Laat er vrije en eerlijke handel komen. Zonder eerlijkheid en gerechtigheid betekent vrije handel door de rijken vrije plundering van de armen. Laat de rijke landen behoorlijke prijzen gaan betalen voor de ruwe materialen, het voedsel en de artikelen die zij importeren uit arme landen. We doen net alsof armoede een natuurlijk fenomeen is. Onzin. Het is manmade.’

‘We snijden met onze manier van leven bovendien onszelf in de vingers. We zijn rijk wanneer we kijken naar de materiële dingen die we verzamelen en het geld dat we verdienen. Maar we zijn arm wanneer we rijkdom afmeten aan de hoeveel tijd die we hebben om met onze geliefden of onze kinderen te zijn. Er is nauwelijks tijd om te ontspannen en bij te komen. Rijkdom brengt duidelijk geen welzijn en evenmin gezondheid. Doe rustiger aan. Leef simpel. Dat zal je veel eerder een rijk gevoel geven dan een dik jaarsalaris.’

Natuurlijke rijkdom

De opmerking ‘Maar de armen willen toch ook rijk worden?’, veroorzaakt een directe reactie: ‘Alleen omdat het ze steeds wordt voorgehouden. Als mensen in Afrika McDonalds en Coca-Cola willen, komt dit doordat westerse bedrijven daarmee adverteren. We noemen het vooruitgang wanneer daar ook drive-ins en frisdrankautomaten verschijnen. Armoede staat voor mij trouwens niet gelijk aan treurnis en ellende. Armoede kan heel elegant zijn, rijkdom heel lelijk. Armoede is geen honger, het is een eenvoudig leven leiden. Geen ongeluk, geen honger. Honger is opgelegd: wanneer de een alles heeft, heeft de ander niets. De mens heeft zichzelf gecorrumpeerd door die tweedeling rijk-arm aan te brengen. Deze tweedeling is ontstaan door het verlies van spiritualiteit. Eerbied en respect zijn grondwaarden van spiritualiteit. Deze zijn nauwelijks nog aanwezig en uitbuiting is het gevolg. Eerst van de natuur, dan van de dieren, vervolgens van de mens. Een spiritueel iemand draagt vanuit eerbied, en omdat hij zich onlosmakelijk verbonden weet met alles wat leeft, zorg voor deze zaken. De essentie van spiritualiteit is eerbied voor alle leven. Religie kan vervolgens de methoden en technieken aanreiken om dit tijdens het leven van alledag in praktijk te brengen. Kan – jammer genoeg verliezen religies zich vaak in dogma’s.’

‘Eerbied en respect zijn grondwaarden van spiritualiteit. Deze zijn nauwelijks nog aanwezig en uitbuiting is het gevolg. Eerst van de natuur, dan van de dieren, vervolgens van de mens.’

Brie

‘Ik hou geen pleidooi voor terugkeer naar het verleden. Ik denk juist aan de toekomst. Een goede toekomst, die lokaal is en niet globaal. Deze fase van globalisering gaat over. We kunnen wel globaal denken, wel het boeddhisme uit Azië in ons denken integreren, maar dit betekent nog niet dat ook ons eten continu uit Azië overgevlogen moet worden. Laten we het transport verminderen en – bijvoorbeeld – heerlijke verse Brie eten wanneer we in Frankrijk zijn en de kaas die hier in de supermarkten ligt en Brie heet laten staan. Die smaakt namelijk allang niet meer naar de Brie die je wilt proeven en kan overal en in elke fabriek gemaakt worden. Zelfs de smaak van onze producten is geglobaliseerd.’

Elegante eenvoud is een begrijpelijke en samenhangende levensfilosofie, die de eenvoud van leven, denken en geest met elkaar verbindt. In dit boek brengt Satish Kumar vijf decennia van reflectie en wijsheid samen tot een leidraad voor iedereen.

Aan bod komen:
* De ecologische en spirituele beginselen van een eenvoudig leven
* Het afleggen van zowel materiële ‘spullen’ als psychische ballast
* Het openen van je geest en hart voor de diepe waarden van relaties
* De inbedding van eenvoud in alle aspecten van het leven
* Het samenbrengen van wetenschap en spiritualiteit voor een samenhangend wereldbeeld

Elegante eenvoud is een boek voor iedereen die uit de onverbiddelijke tredmolen van concurrentie en consumptie wil stappen en liever kiest voor een leven dat de ecologische integriteit van de aarde, sociale gelijkheid en rust en geluk in het persoonlijk leven vooropstelt.

Geïnteresseerd?

Bekijk ook deze boeken